Enflasyon, Latince’de şişme anlamına gelmektedir.
Para değerinin düşmesine ve fiyatların yükselmesine yol açan bir olaydır.
I) Enflasyonlar, genellikle talep şişkinliğinden ve maliyet masraflarının artmasından ortaya çıkabilmektedir.
- En çok rastlanan enflasyon tipi, talep şişkinliğidir. Harcamalar ve ihracat toplamının üretim ve ithalat tutarını aşması, talep enflasyonunun belirtisidir.
Talep enflasyonunu, formüle etmek gerekirse;
ÜRETİM + İTHALAT < TÜKETİM + YATIRIMLAR + DEVLET MASRAFLARI + İHRACAT formülü kullanılabilir. Talep Enflasyonları, moneter(parasal) karakterli olabildiği gibi moneter olmayabilir de.
Moneter karakterli talep enflasyonunda; [Satınalma gücü hacmindeki artış / Satınalma gücü hacmi] > [Gelirlerdeki artış / Gelirler] şeklinde bir durum söz konusudur. - Maliyet enflasyonları, başlıca 6 nedenden ortaya çıkabilir:
-Dış ticaretin kısıtlanmış bir rejime bağlı bulunması ve gümrük vergilerinin aşırı derecede yüksek olması,
-Gider, İstihlak, istihsal vergilerinin ağırlığı,
-Mali tekeller ve eksik rekabet koşulları,
-Faiz haddinin yüksekliği,
-Toplu sözleşmelerle ücretlere yapılan zamlar,
-Devalüasyon,
II) Enflasyon, hızına göre şu şekillerde sınıflandırılabilir:
- Aşırı enflasyon, daima moneter karakterli olan bir talep şişkinliğidir. Emisyonun hızla artması, para önünden kaçış ve aşırı tüketim, aşırı enflasyonun özelliklerindendir.
- Kronik(müzmin) enflasyon, moneter karakterli olabilir veya olmayabilir. Bu tip enflasyonların özelliği, hızının mutedil fakat süresinin uzun olmasıdır.
- Belirsiz(sürünen) enflasyon, fiyat artışlarının yavaş bir seyir izlediği enflasyon türüdür. Bu tür enflasyonda; paranın değer kaybetmesini, genelde faizler telafi edebilmektedir.
III) Enflasyonlar, iktisadi faaliyetin akışını 3 yönden etkilemektedir:
- Gelirlerin dağılımı, haksız bir değişikliğe uğrar. Halktan bir kısmının geliri enflasyon hızından fazla, bir kısmının ise yavaş artar. Zengini daha zengin, fakiri daha fakir yapan bir durum ortaya çıkar. Satınalma gücündeki haksız değişiklikler, sosyal huzursuzluklara yol açar.
- Enflasyonun prodüktivite ve kalite üzerinde zararlı etkileri vardır. İş bulma kolaylığı ve kazançların rahatlığı, işçileri ve satıcıları kayıtsız ve rahat davranışlara iter. Kolay kazanan ve kolay harcayan bir toplumun ortaya çıkması, her türlü malı sürmek fırsatını sağlar.
- Enflasyon, dış ödemeler dengesini de sarsar. Sermayeler, para kıymetinin güvenli ve faizin yüksek olduğu yerlere, açık veya gizli yollarla yönelir. Enflasyon hızı diğer ülkelerden yüksek ise, ihracatın tıkandığı, ithal mallara rağbetin arttığı görülür.
IV) Enflasyon devrelerinde, sosyal gerginlikler şiddetlenir.
ENFLASYON HIZI (rate of inflation):
Enflasyon Hızı’nı belirten, Miktar Teorisi’nden esinlenmiş formül şu şekildedir:
Bu formülde;
- Pt; aktüel fiyat seviyesini,
- Pt-1; bir önceki devreye ait fiyat seviyesini,
- Y0; tam çalışma şartlarında ekonominin istihsalini,
- b; marjinal tüketim eğilimini,
- i0; devletin ve bankaların yarattıkları ek satınalma gücünü,
- a; tüketime bağlı sabit rakamı
göstermektedir.
- Eşitliğin sol tarafı, bir önceki devreden beri fiyatların değişme oranıdır.
- b, yani marjinal tüketim eğilimi, büyük bir rakam çıktığı oranda, fiyat artışları hızlı bir seyir izlemektedir.
- (a+i0), yani bankalar ile devletin yarattıkları satınalma gücü ve tüketim şartlarına bağlı unsur, ne kadar büyükse, enflasyonun şiddeti de aynı yönde artmaktadır.
MALİYET ENFLASYONU ( cost inflation):
Sendikaların kollektif pazarlık düzeni üzerindeki baskısından, vasıtalı vergi yükünün ağırlaşmasından, devalüasyonlardan faiz haddinin yüksekliğinden, hammadde ve ara malları fiyatlarının zam görmesinden ileri gelebilir.
Sanayici ve tüccar, maliyetler yükselirken, kar marjlarını korumaya çalışmak eğilimindedir. Bu nedenle maliyet artışı, pahalılığı tahrik edebilmektedir.
Maliyet artışına, yüksek konjöntürde olduğu gibi, durgunluk dönemlerinde de rastlanabilmektedir. Yüksek konjönktürde, maliyet şişkinliğinin etkisi, kolaylıkla fiyatlara yansımaktadır. Durgunluk dönemlerinde, maliyet enflasyonunun sonucu, işsizliktir.
Maliyetlerin artması, mücadele etmesi güç bir enflasyon türüdür. Hükümetler, bazı maddelerin gümrüklerini indirmek ya da kaldırmak, tavan fiyatları koymak, mal ithal etmek, ihracata izin vermemek ve ucuz kredi sağlamak gibi tedbirlerle, maliyetlerin artmasının durdurmaya çalışsalar bile, enflasyon baskısının bütün ekonomiye yaygın olduğu ortamlarda fazla başarı sağlayamazlar.
